رسیدگی به جسم

اهمیت سلامتی و تربیت بدن، از نظر فقه و سنّت

در آیین مقدس اسلام، برخلاف بسیاری از آیین های دیگر، بدن آدمی مورد تحقیر نیست. اسلام بدن انسان را چیزی بی ارزش نمی شمارد، زیرا بدن انسان ابزار تکامل روح است. تحقیر بدن، در حکم تحقیر شخصیت آدمی است و هر کسی که مرتکب این عمل می شود، مستوجب کیفر و قصاص است. [1]

اسلام برای صحت و سلامتی، ارزش و اهمیت ویژه ای قایل بوده و از این رو فقه و سنت اسلامی از مطالب و دستورالعمل هایی در این زمینه مملوّ است. از طرفی، رابطه تنگاتنگی بین ورزش و سلامتی وجود دارد، به گونه ای که به طور معمول کلمه ((ورزش )) به کلمه ((تربیت بدنی )) عطف شده و گفته می شود: ((ورزش و تربیت بدنی. ))

یکی از مهمترین عوامل اهمیت ورزش در این است که موجب ((ایجاد، تقویت و یا حفظ سلامتی )) می شود؛ بنابراین، چنان چه ورزش به گونه ای باشد که برای سلامتی انسان زیان آور باشد و یا ورزشکار آن قدر در راه ورزش به خود فشار آورد که سلامتی اش در مخاطره قرار گیرد، از نظر اسلام و همچنین عقلای عالم، مردود خواهد بود.

در اسلام، احادیث و رهنمودهای فراوانی از بزرگان دین، جهت حفظ صحت و تقویت بدن و پرداختن به آن، وارد شده است؛ از جمله می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

الصحة افضل النعم [2]

صحت و سلامتی از هر نعمت دیگری بهتر و ارزشمندتر است.

العجب لغفلة الحساد عن سلامة الاجساد[3]

از این که حسودان در فکر سلامتی خویش نیستند، سخت در شگفتیم. [4]

و ان لبدنک علیک حقّا[5]

بی شک بدن تو بر تو حقوقی دارد (که باید آنها را ادا کنی و به آن رسیدگی نمایی ).

المؤ من القوی خیر و احب من المؤ من الضعیف [6]

مؤ منی که قوی و نیرومند باشد، در نظر من از مؤ منی که ضعیف باشد، بهتر و دوست داشتنی تر است.

در این روایت، ارزش اصیل و واقعی، به ایمان اختصاص یافته و در مرحله بعد، قوت مد نظر قرار گرفته است؛ یعنی آن چه باعث ارزش انسان می شود، همانا ایمان اوست. ضعیف ترین فرد باایمان، از نیرومندترین شخص بی ایمان، به مراتب باارزش تر بوده، بلکه با او قابل قیاس نیست. این همان مطلبی است که خداوند متعال آن را در قرآن مطرح نموده و می فرماید:

ان اکرمکم عندالله اتقیکم [7]

گرامی ترین شما در نزد خدا، آن کسی است که باتقواتر باشد.

اما با این فرض که دو نفر باایمان وجود داشته باشند و از نظر درجه ایمان و تقوا نیز یکسان باشند، شخص باایمانی که قوی است، یک نوع فضیلت نسبت به دیگری دارد، به خصوص اگر این قوت را با زحمت و تلاش و ورزش کسب کرده باشد. همچنین اگر یک نفر باایمان را در دو حالت ((قوی )) و ((ضعیف )) فرض کنیم، بدون تردید، همه حکم خواهند کرد که چنان چه قوی باشد، بهتر است تا این که ضعیف باشد. انسان قوی و سالم بهتر می تواند به بندگان خدا رسیدگی کند، بهتر می تواند در مقابل ظالمان بایستد، بهتر می تواند فکر کند، بهتر می تواند کار کند و حتی بهتر و بیشتر می تواند عبادت کند.

در اسلام، احادیث فراوانی درباره استحمام و نظافت، مسواک زدن، (تشویق به ) کم خوری، (نهی از) پرخوری، خوردنی های حلال و حرام، خواص گیاهان، میوه ها و سایر خوراکی ها و همچنین سایر دستورات بهداشتی، وارد شده است. [8]

در اسلام، حفظ صحت و سلامت واجب شمرده شده است. حتی اگر عباداتی، مانند نماز و روزه واجب، برای انسان مضر باشد، نه تنها جایز است ترک شود، بلکه واجب است که ترک شود، و در چنین مواردی، کار واجب به کار حرام مبدل می گردد.

از نظر اسلام، چنان چه سلامتی انسان به واسطه عدم دسترسی به غذای پاک و حلال به مخاطره بیفتد، وی می تواند از خوردنی ها و نوشیدنی هایی که پیش از آن بر او حرام بوده، استفاده نماید؛ و چنان چه مریض شود و بیماری اش جز با خوراکی هایی که حرام است (همچون مشروبات الکلی ) مداوا نشود، می تواند با تجویز پزشک از آن خوراکی ها جهت مداوا استفاده نماید.

از نظر اسلام، چنان چه کسی به سلامتی دیگران لطمه وارد کند، چنان چه عمدی باشد، باید به سختی مجازات شود، و چنان چه عمدی نباشد نیز، باید مجازات مالی شده و دیه آن عضوی را که آسیب دیده، به صاحبش بپردازد.

در اسلام، دستورات فراوانی در خصوص انتخاب همسر، زمان و مکان و نحوه آمیزش، تغذیه مادر در دوران بارداری وجود دارد، که از ناقص الخلقه بودن نوزاد جلوگیری نموده و باعث می شود که کودک، قوی، زیبا و باهوش باشد. [9]

همچنین شیر مادر به عنوان بهترین غذا برای نوزاد و کودک شیرخوار معرفی شده، تا کودک بهتر رشد نموده، هوشش بیشتر شده و در مقابل بیماری ها مصون تر باشد.

همچنین در اسلام، هر چیز زیان آوری که به جسم انسان لطمه وارد آورد، تحریم شده، و این یک قاعده فقهی است که:

کل مضر حرام؛

هر چیزی که ضرر دارد، حرام است. [10]

شهید مطهری در این مورد می نویسد:

((جای شک و تردید نیست که تعلیمات اسلام بر اساس حفظ و رشد و سلامت جسم است. علت حرمت بسیاری از این امور، مضر بودن آنها به حال بدن است. یکی از مسلّمات فقه، این است که بسیاری از این امور به این دلیل تحریم شده اند که برای جسم انسان ضرر دارند.

و یک اصل کلی برای فقها مطرح است که هر چیزی که محرز بشود که برای جسم انسان مضر است - ولو هیچ دلیلی از قرآن و سنت نداشته باشد - قطعا حرام است. البته این را هم می گویند که زیان ها بعضی معتدبه هستند و بعضی غیرمعتدبه؛ یعنی زیان آن قدر کم است که قابل اعتنا نیست. اسلام در تکالیف خود حرج ایجاد نمی کند؛ یعنی این مقدارها را از نظر اسلام تحریم نمی کنند، به صورت مکروه ذکر می شود، یا می گویند: ترکش مستحب است، ولی اگر یک چیزی زیانش قطعی باشد و مسلم بشود که زیان دارد، از نظر اسلام قطعا حرام است. . . ))[11]

((اسلام آن جا که یک امر واجب (مانند روزه ) احیانا برای بدن مضر تشخیص داده شود، تکلیف آن را ساقط می کند، بلکه چنین روزه ای را حرام می داند. هر اعتیادی که برای بدن مضر باشد، از نظر اسلام حرام است. آداب و سنن بسیاری، در اسلام به خاطر بهداشت و سلامت بدن وضع شده است. ))[12]

((در سنت، زیاد می بینیم که خوردن فلان میوه یا فلان سبزی، مثلا مستحب است، چون دندان ها را محکم می کند؛ دیگری فلان بیماری را از بدن بیرون می برد، و این موارد در سنت زیاد است که ملاک یک حرام یا یک مستحب و یا یک مکروه، زیاد رساندن یا مفید بودن و یا مفید نبودن است. فلان چیز برای معده خوب است، مستحب است. ))[13]

در خواست سلامت و قوه بدن از خداوند، جزء دعای مسلمانان است، چنان چه در دعای ابوحمزه ثمالی می خوانیم:

اللّهم اعطنی السعة فی الرزق. . . و الصحة فی الجسم و القوه فی البدن [14]

خداوند! وسعت در روزی. . . و سلامتی در جسم و قوت و توانایی در بدن را به من ارزانی فرما!

و به طور خلاصه، ارزش بدن و سلامت آن در اسلام به حدی است که بعضی از دانشمندان اسلامی گفته اند: پیامبران الهی در آغاز نبوت و رسالت خود باید سالم و از نقص بدنی، دور و کنار باشند. [15]

آقای دکتر سیدمحمدباقر حجتی، در این خصوص چنین می نگارد:

((سلامتی تن و بدن، یکی از شرایط قابلیت شخص برای تصدی مقام نبوت امامت و جانشینی پیامبر اکرم (ص ) به شمار می آید که باید پیامبر و یا امامی که دارای منصب الهی هستند، از نظر جسم و بدن کامل تر و معتدل ترین مردم عصر خود باشند، چنان چه باید باهوش ترین و زیباترین آنها باشند. ))[16]

با توجه به مطالب فوق، روشن می شود که هیچ مکتب و آیینی در جهان وجود ندارد، که به اندازه اسلام، به صحت، سلامتی و شادابی انسان ها اهمیت داده باشد. در اینجا به منظور روشن تر شدن مطلب و آشنایی با سیره علمای اسلام و حسن ختام مبحث، به فرمایش و سیره امام خمینی (ره )، بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی، اشاره می نمایم.

آن حضرت در دیدار با گروهی از ورزشکاران فرمودند: ((من ورزشکار نیستم، ولی ورزشکاران را دوست دارم )). این دوست داشتن از ناحیه یک رهبر بزرگ و کم نظیر دینی، مربوط به میل شخصی نبوده، بلکه حاکی از نظر اسلام در مورد ورزش و ورزشکار بوده و تاءییدی است بر پسندیده بودن ورزش از نظر اسلام؛ ولی این که فرمودند: ((من ورزشکار نیستم ))، بدین معناست که ورزشکار حرفه ای و رسمی نیستم، زیرا همه می دانند که ایشان تا سن 88 سالگی، همه روزه مقادیر زیادی پیاده روی می کرده و این سیره را تا روز قبل از انتقال به بیمارستان واقع شدن تحت عمل جراحی (که به رحلت ایشان منجر شد) ادامه دادند.

در این جا به نحو اختصار، مطالبی را درباره تغذیه و بهداشت از نظر اسلام مطرح می نماییم:

پی نوشت:

 در این جا به برخی از آداب تغذیه از نظر اسلام، به نحو اختصار، اشاره می نماییم:

با نمک شروع و ختم کردن: در احادیث فراوانی تاءکید شده که غذا را با نمک شروع و ختم نمایید. پرواضح است، این دستور العمل برای کسانی است که نمک برای آنها زیان آور نباشد. به برخی از این احادیث که از قول پیامبر اکرم (ص ) روایت شده اند، توجه فرمایید:

افتتحوا بالملح، فانه دواء من سبعین داء؛ [1]

(تغذیه را) با نمک آغاز کنید! زیرا دوای هفتاد درد است.

من اکل الملح قبل کل شی ء و بعد کل شی ء دفع الله ثلاثماة و ستین نوعا من البلاء اهونها الجذام؛ [2]

هر کس قبل و بعد از هر چیز (خوردنی ) نمک بخورد، خداوند 360 نوع بلا را از او دور می کند، که سبک ترین (و ساده ترین ) آنها جذام است.

ثلاث لقمات بالملح قبل الطعام تصرف عن ابن آدم اثنین و سبعین نوعا من البلاء، منه الجنون و الجذام و البرص؛[3]

سه لقمه با نمک قبل از غذا، 72 نوع بلا را که دیوانگی و جذام و پیسی از جمله آن هاست، از فرزند آدم بر می گرداند.

خلال کردن دندان و مضمضه نمودن: پس از میل غذا، لازم است انسان برای حفظ سلامت دهان و دندان، با خلال کردن، قطعات باقی مانده غذا در بین دندانها را خارج نموده و سپس با آب در دهان گردانیدن، دهان را به طور کامل تمیز نماید. این کار در ضمن، از بو گرفتن دهان نیز جلوگیری می کند.

پیامبر اکرم (ص ) در این خصوص می فرماید:

تخللوا علی اثر الطعام و تمضمضوا، فانهما مصحه الناب و النواجذ؛ [4]

پس از غذا دندان هایتان را خلال نموده و آب در دهان بگردانید، زیرا این دو (کار) بهداشت دندان های نیش و کرسی می باشند.

امام صادق علیه السلام نیز در حالی که خود خلال می نمود، به ((وهب بن عبدربه )) فرمود:

ان رسول الله (ص ) کان یتخلل و هو یطیب الفم؛ [5]

رسول خدا (ص ) دندان هایش را خلال می نمود، و خلال کردن دهان را خوش بو می سازد.

سرد کردن غذا: گروهی از مردم علاقه مندند غذا را داغ مصرف نمایند.

پزشکان این کار را برای سلامتی زیان آور می دانند. پیامبر گرامی اسلام نیز از مصرف غذای داغ منع کرده و فرمودند:

برد الطعام، فان الحار لابرکه فیه؛ [6]

غذا را سرد کن! زیرا در غذای داغ برکت نیست.

خاک خوری: بعضی از مردم، به ویژه گروهی از زنان باردار، عادت دارند خاک بخوردند. این کار از بهداشتی ممنوع و از نظر اسلام، حرام است. گر چه از نظر اسلام، خوردن هر چیزی که برای سلامتی انسان ضرر قابل توجهی داشته باشد حرام است، ولی در این خصوص، احادیث فراوانی رسیده که در این جا به چند حدیث نبوی اشاره می نماییم:

اکل الطین حرام علی کل مسلم؛ [7]

خاک خوری بر هر مسلمان حرام است.

پی نوشت:

 شیر در میان غذاها، غذای کامل تری است و برای هر کس مفید است. جز این که برای اشخاص سردمزاج، شیر گاو بهتر از شیر گوسفند است.

شیر، بدن را فربه، خون را زیاد، قلب و دماغ و نخاع و باه را تقویت می کند و برای سینه و سرفه، بسیار نافع است.

شیر گوسفند یک نوع ضد عفونی و دفع سم است، چنان چه بار روغن بادام و صمغ عربی خورده شود، سرفه را بر طرف می کند.

شیر بهترین دوا و غذایی است که برای تقویت و جبران لاغری به کار می رود. خصوصا لاغری هایی که بر اثر مسمومیت غذایی یا سابقه بیماری باشد.[i]

مواد معدنی شیر عبارت است از: سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، روی، مس و کمی آهن و همچنین فسفر و کلر، ید و گوگرد.

در شیر، گازهای اکسیژن و ازت و اسیدکربنیک نیز وجود دارد. مواد قندی شیر به قدر کافی و به صورت ((لاکتوز)) می باشد.

ویتامین های محلول در شیر، ویتامین ((ب )) و ((پ )) و ((آ)) و ((د)) می باشد.

امروز ثابت شده که اگر حیوان خوب چرا شده باشد، تمام اقسام ویتامین ها در شیر آن وجود دارد. [ii]

پیامبر اکرم (ص )، شیر را بهترین غذا می داند، امام باقر علیه السلام در این مورد می فرماید:

لم یکن رسول الله (ص ) یاءکل طعاما و لایشرب شرابا الا قال: اللهم بارک لنا فیه و ابدلنا به خیرا منه الا اللبن فانه کان یقول: اللهم بارک لنا فیه و زدنا منه؛ [iii]

هرگز رسول خدا (ص ) غذایی نمی خورد و نوشیدنی ای نمی نوشید، مگر این که می گفت: خدایا! برای ما در آن برکت قرار ده و بهتر از آن را برای ما به جای آن مرحمت فرما، جز (در مورد) شیر، که آن حضرت عرض می کرد: ((خدایا! برای ما در آن برکت قرار ده و روزی ما را از آن بیش تر فرما!))

پیغمبر اکرم (ص ) همچنین می فرمود:

ثلاث یزدن فی الحفظ و یذهبن السقم: اللبان و السواک و قرائه القرآن؛ [iv]

سه چیز قوه حافظه را افزایش داده و بیماری را از بین می برند: شیر، مسواک و قرائت قرآن.

اطعموا حبالاکم اللبان؛ [v]

به زنان باردارتان شیر بخورانید.

علی علیه السلام نیز فرموده است:

البان البقره دواء؛ [vi]

شیرهای گاو، دوا و داروست.

پی نوشت:

 رابطه ورزش با بهداشت بر کسی پوشیده نیست. اگر ورزش می خواهد برای فرد و جامعه سلامتی و شادابی را به ارمغان آورد، باید با بهداشت قرین بوده و از آن بیگانه نباشد. ورزش بدون رعایت موازین بهداشتی - تا حدود زیادی - نقض غرض خواهد بود. کتبی که امروزه در زمینه ورزش تاءلیف و منتشر می شوند، به طور معمول از یک سری مباحث بهداشتی خالی نمی باشد. ورزش کاران باید بیش از دیگران به بهداشت و نظافت اهمیت دهند. آنها بیش از دیگران عرق می کنند، با ورزش کاران دیگر و گاه زمین و یا تشک ورزشی در تماس نزدیکند و. . . .

در مکتب اسلام، بیش از هر مکتب دیگری به امر بهداشت توجه شده است، به فرموده پیامبر گرامی اسلام (ص )، اسلام بر نظافت بنا شده و جز افراد نظیف، کسی به بهشت وارد نمی شود. توجه شما را به احادیثی در این زمینه جلب می کنم:

رسول خدا (ص ) می فرماید:

تنظفوا بکل ما استطعتم فان الله تعالی بنی الاسلام علی النظافة و لن یدخل الجنة الا کل نظیف؛ [1]

((با هر وسیله ای که می توانید نظافت کنید، زیرا خدای تعالی اسلام را بر مبنای نظافت بنا کرده است، و هرگز کسی جز افراد نظیف و پاکیزه، وارد بهشت نمی شود (تنها پاکیزگان به بهشت وارد می شوند). ))

امام رضا علیه السلام می فرماید:

من اخلاق الانبیاء التنظف؛ [2]

((نظافت یکی از اخلاق پیامبران است. ))

رسول خدا (ص ) می فرماید:

بئس العبد القاذرون؛ [3]

((مردمان کثیف، بندگان بدی هستند. ))

رسول خدا (ص ) می فرماید:

طهروا هذه الاجساد طهرکم الله فانه لیس عبد یبیت طاهرا الا بات معه ملک فی شعاره و لا یتقلب ساعة من اللیل الا قال: اللهم اغفر لعبدک فانه بات طاهرا؛ [4]

((این بدن ها را پاکیزه کنید، تا خدا شما را پاکیزه گرداند، زیرا هیچ بنده ای نیست که شب را در حال پاکیزگی به صبح رساند، مگر این که فرشته ای به همراه و در لباس زیرین او شب را به صبح می برد، و هیچ ساعتی (و زمانی ) از شب نمی گذرد، مگر این که آن فرشته می گوید: خداوندا! این بنده ات را بیامرز، زیرا او با پاکیزگی، شب را به صبح برد. ))

امام باقر علیه السلام فرمود:

کنس البیوت ینفی الفقر؛ [5]

((جارو کردن خانه، فقر و تنگ دستی را از بین می برد. ))

رسول خدا (ص ) فرمود:

هلک المتقذرون؛ [6]

((مردمان کثیف هلاک شدند. ))

امام علی علیه السلام فرمود:

اغسلوا صبیانکم من الغمر فان الشیطان یشم الغمر فیفرع الصبی فی رقاده و یتاءذی به الکاتبان، [7]

((کودکان خود را نظیف و پاکیزه کنید و بدین وسیله چربی دست های آنها را بزدایید، که اگر این کار را نکنید، شیطان چربی دست آنها را می بوید و آن گاه کودک به دهشت افتاده و خوابش نمی برد، و با این کار دو فرشته نویسنده اذیت می شوند. ))

امام صادق علیه السلام فرمود:

غسل الاناء و کنس الفناء مجلبة للرزق [8]

((شستن ظروف و جارو کردن پیش گاه خانه، وسیله جلب روزی است. ))

امام علی علیه السلام فرمود:

لاتؤ وا التراب خلف الباب فانه ماءوی الشیاطین [9]

((خاک (روبه ) را پشت در جای ندهید زیرا آن جایگاه شیطان ها است. ))

رسول خدا (ص ) فرمود:

بیت الشیاطین من بیوتکم بیت العنکبوت، [10]

((خانه شیاطین در خانه شما، عنکبوت است. ))

عن جابربن عبدالله، قال: اتانا رسول الله (ص ) فراءی رجلا شعثا قد تفرق شعره، فقال: اما کان یجد هذا ما یسکن به شعره؟ و راءی رجلا آخر (و) علیه ثیاب و سخه فقال: اما کان هذا یجد ماء یغسل به ثوبه! [11]

((از جابربن عبدالله نقل شده: (روزی ) پیامبر خدا (ص ) پیش ما آمد و مرد ژولیده مویی را دید که موهایش پراکنده شده بود؛ فرمود: آیا چیزی که با آن موی خود را آرامش دهد (مرتب کند) پیدا نکرده؟ و مرد دیگری را دید که لباس کثیفی داشت، فرمود: آیا او آبی پیدا نکرده که با آن جامه خود را بشوید؟!))

آن حضرت درباره نظافت لباس می فرماید:

من اتخذ ثوبا فلینظفه [12]

((هر کس لباسی اختیار کرد، باید آن را تنظیف کند. ))

یا عائشة! اغسلی هذین الثوبین! اما علمت ان الثوب یسبح فاذا اتسخ انقطع تسبیحه؟ [13]

((ای عایشه! این دو پیراهن را بشوی! مگر نمی دانی لباس تسبیح می گوید و هرگاه کثیف شود، تسبیح گفتنش قطع می شود؟))

متاءسفانه هنوز هم کسانی هستند که گمان می کنند خلال کردن دندان کار بدی است. می گویند: ما دندانهایمان را خلال نمی کنیم و با مسواک نیز نمی شوییم، زیرا می ترسیم دندانهایمان خراب شوند. و با این طرز تفکر، با باقی گذاشتن قطعات ریز در اطراف دندانهای خود، محل مناسبی برای پرورش میکروبها تدارک دیده و به خرابی دندانهای خود کمک می کنند.

عن وهب بن عبدربه، قال: راءیت ابا عبدالله علیه السلام یتخلل فنظرت الیه فقال: ان رسول الله (ص ) کان یتخلل و هو یطیب الفم [14]

((وهب بن عبدربه می گوید: امام صادق علیه السلام دیدم که خلال می کرد، به سویش نگاه کردم، فرمود: رسول خدا (ص ) دندانهایش را خلال می نمود، و خلال کردن دندان را خوشبو می سازد. ))

رسول خدا (ص ) فرمود:

تخللوا فانه من النظافة و النظافة من الایمان و الایمان مع صاحبه فی الجنة؛ )[15]

((دندانهایتان را خلال کنید، زیرا خلال کردن دندان از نظافت است، و نظافت از ایمان است و ایمان به همراه صاحبش در بهشت است. ))

رسول خدا (ص ) فرمود:

ما زال جبرئیل یوصینی بالسواک حتی ظننت انه سیجعله فریضة [16]

رسول خدا (ص ) فرمود:

لولا ان اشق علی امتی لامرتهم بالسواک مع کل صلاة [17]

((اگر این نبود که نمی خواهم بر امتم سخت بگیرم، بدون شک به آنها دستور می دادم با هر نمازی (یعنی روزی پنج بار) مسواک بزنند. ))

هنوز هم خیلی ها با شیوه صحیح مسواک زدن آشنا نیستند. رسول گرامی اسلام (ص ) فرمودند:

استاکوا عرضا و لا تستاکوا طولا[18]

((از عرض مسواک بزنید و از طول مسواک مزنید!))

احادیثی نیز در زمینه کفش راحت پوشیدن وجود دارد، که ما در این جا از ذکر آن خودداری می کنیم. [19]

همچنین اسلام تا بدان جا به مساءله بهداشت جسمی و روانی و لزوم صحت و سلامتی اهمیت می دهد، که صدها دستورالعمل در خصوص ازدواج و انتخاب همسر دارد، تا فرزندان آینده از هر جهت سالم و شاداب باشند. ما در این جا تنها به ذکر یک حدیث در این مورد اکتفا می کنیم:

عن محمدبن مسلم، عن ابی جعفر علیه السلام، قال، ساله بعض اصحابنا عن الرجل المسلم تعجبه المراءة الحسناء، ایصلح له ان یتزوجها و هی مجنونة؟ قال: لا ولکن ان کانت عنده امة مجنونة فلا باءس بان یطاءها و لا یطلب ولدها. [20]

محمدبن مسلم می گوید: از امام باقر علیه السلام درباره زن زیبایی که دیوانه است و مرد مسلمان از او خوشش آمده، سؤ ال شد که آیا شایسته است با او ازدواج کند؟ حضرت فرمود: نه، ولی اگر آن مرد، کنیز دیوانه ای داشته باشد، می تواند با او مقاربت کند، ولی از آن بچه نطلبد (بچه دار نشود).

پی نوشت: